O Mosteiro de Aciveiro é o monumento máis representativo de Forcarei e de Terra de Montes. Levou a esta zona a un enorme apoxeo demográfico, cultural e económico. Era considerado entre os 7 primeiros Mosteiros dos 38 que existían na Diocese de Compostela e as súas pedras son as decanas de todos os edificios da zona.

O Mosteiro, como reza na parede sur da igrexa cenobial, foi fundado o 4 de febreiro de 1.135. Fronte á gran chaira e facendo ángulo recto coa fachada da igrexa, iníciase o Mosteiro, muros ben construídos de sillería labrada, de diferentes épocas, a parte baixa apenas ten ventás, só pequenos tragaluces. Aquí atópase un fermoso pórtico de acceso, abovedado. Na parte alta ventás correspondentes a apartamentos e celas.

No centro sobre o arco porticado, fermosa balconada de ferro fundido nas forxas do Mosteiro; apoia sobre fortes ménsulas. Traspuesto o limiar abovedado achámonos no 1º dos dous claustros, gran peza rectangular que se dedicaba á recepción de froitos, era de majar, gañado lanar e cabrío, etc. Á dereita, achábanse as cuadras, galiñeiros, vivenda de pastores, etc. Á fronte unha fermosa fonte terminada o ano 1.802 Á esquerda áchase o paso ás dependencias monásquicas máis interiores.

O paso faise por un tramo abovedado de 5 metros de lonxitude, bóveda de medio canón desemboca nunha peza rectangular na que se achaban as escaleiras principais de subida aos departamentos altos do cenobio, corredores, dormitorios, salas de lectura, aseo, etc. Se franquea ademais por 2 portas, unha para o claustro baixo e a outra a outros departamentos, é o salón rectangular cunha soa ventá que era comedor de peregrinos, hospedería. De aquí, por un corredor éntrase a outra dependencia de boa amplitude, rectangular, destinada a despensa, desafogo da cociña e patio de entrada á mesma.

A cociña: a dependencia máis conservada e máis fermosa, xunto coa caballeriza do convento. É rectangular, de dúas ventás, con todos os servizos necesarios: auga corrente, alacenas, torno de comunicación co refectorio, monumental cheminea con amplo e cómoda lareira. A cheminea e pesada campá é sostida por fortes columnas. Toda a dependencia cóbrese de bóveda. Acabouse no ano 1.801.

É o máis belo conxunto da casa, admirado polos que visitan o cenobio.

Refectorio: A continuación da cociña. Regulares dimensións. Está sen bóveda, acabouse no ano 1.802. Caballerizas: Á beira do refectorio. magnifica a peza, cuberta de bóveda de medio canón. Piso empedrado vertiendo por medio de canles cara ao centro con oito comederos de pedra. Por unha pequena porta abovedada pásase a unha sala cuadrangular, con dúas portas de entrada e tragaluz, depósito de pensos, cuarto de aseo, pois tanto por esta como pola caballeriza corre a auga por conducións de pedra. Por unha das entradas saímos ao corredor. A este corredor dan catro altas arcadas que franquean o gran salón, que cremos é ou foi a sala capitular, no seu parte baixa, e a biblioteca-arquivo a superior, obra do século XVI. Dan luz a esta peza sete ventás, 3 portas de acceso ao claustro, o cuarto de aseo e a que nos comunica co que quixo ser o terceiro gran claustro, hoxe una das hortas Ao fondo deste patio áchanse os fornos. Hoxe aínda existen dous, así como os depósitos de leña, cuadras para o gando vacún, celeiros, paneras, etc.

Seguindo o percorrido volvemos ao corredor do claustro baixo. Á dereita atopamos unha magnífica portada románica, hoxe moi deteriorada. Seguindo o corredor do claustro das procesións atopamos a porta da sancristía. Seguindo o muro sur da igrexa ven os modernos contrafuertes e muros do templo feito en 1.750 Claustro de procesións: o mellor conservado, forma cuadrangular, de non moi grandes dimensións, pechado por muros de sillería labrada, con pilastras cuadrangulares encostadas aos muros. Ao seu ao redor corre unha sinxela imposta que sinala a planta, rematando todo o conxunto nunha cornixa de liñas clásicas con gárgolas nos ángulos. En cada van ábrense senllas ventás. Os canteiros coidáronse de deixarnos as datas do seu remate.

 O lado sur data de 1.760, o lado oeste de 1.769; obra do Mestre Juan de la Fuente, veciño de Aciveiro. Se o visitante quixese identificarse plenamente co espírito dos moradores do cenobio debe visitar as ruínas de San Benito, na cima do Candán. Alí chegará seguindo o curso do incipiente Lérez. Atópanse a unha hora de camiño. Na actualidade só se aprecian os muros, desapareceron imaxe e inscrición. No percorrido verá o visitante os muíños, pequenos encoros para a cría de troitas; aquelas magníficas troitas que tanto encomiou o Pai Sarmiento.

fuente: turismo.gal